Polski wojskowy
Oficer wywiadu wojskowego Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego II RP




Jako dwunastoletni chłopak uciekł z rodzinnego domu do Legionów Polskich, gdzie początkowo pełnił służbę pomocniczą, a w 1916 r. trafił do kompanii szkolnej. Zwolniony ze służby z powodu stanu zdrowia, po roku ponownie znalazł się w szeregach Legionów, wkrótce został internowany przez Austriaków.
Po odzyskaniu Przez Polskę niepodległości w 1918 r. przyjęty został do Wojska Polskiego, uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej 1918-1919, walkach o Lwów, Małopolsce Wschodniej oraz w III Powstaniu Śląskim.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. swoją przyszłość związał z zawodową służbą wojskową, ukończył "podchorążówkę" i został z-cą d-cy plutonu łączności 12 PP w Wadowicach. Uczestniczył w
wojnie polsko-ukraińskiej 1918-1919, brał udział w walkach o Lwów, wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1921, a w 1921 r. był d-cą kampanii destrukcyjnej podczas III Powstania Śląskiego. Dwa lata wcześniej rozpoczął służbę wywiadowczą w Oddziale II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego. W 1924 r. stanowisko kierownika posterunku Ekspozytury Nr 4 w Katowicach Oddziału II Sztabu Generalnego WP II RP, gdzie odnosił pierwsze duże sukcesy prowadząc działalność kontrwywiadowczą na terenie Śląska. Na tym stanowisku pracował do marca 1928 r., wykonywał swe obowiązki pieczołowicie, dzięki czemu odnosił spore sukcesy wywiadowcze. Z uwagi na Jego kompetencje i walory w pracy wywiadowczej został przeniesiony do Wolne Miasto Gdańsk (Freie Stadt Danzig), istniejące w okresie międzywojennym autonomiczne miasto-państwo, pod ochroną Ligi Narodów, będącego w okresie międzywojennym jednym z głównych miejsc walki wywiadów polskiego i niemieckiego. W celu zwiększenia efektywności wywiadu postanowiono zreorganizować strukturę II Oddziału Sztabu Głównego WP II RP, w 1930 r. Ekspozyturę Nr 3 przeniesiono z Poznania do Bydgoszczy jednocześnie powierzając kierownictwo nad tą ważną dla polskiego wywiadu placówką Żychoniowi, Jego działalność przyniósł Mu sporą sławę. Był organizatorem "Akcji Wózek", która polegała na systematycznej inwigilacji przesyłek pocztowych przewożonych tranzytem koleją z Niemiec do Prus i Gdańska przez polskie Pomorze. Agenci i współpracownicy Ekspozytury włamywali się do wagonów pocztowych, przeglądali i fotografowali korespondencję, a następnie powtórnie plombowali worki i wagony podrobionymi pieczęciami. Jako ciekawostkę warto dodać, że "Akcji Wózek" poświęcono dwa odcinki w słynnym polskim serialu TVP "Pogranicze w ogniu" z początku lat 90 XX w. Od maja 1939 r. bydgoska placówka przekazywała do Centrali w Warszawie liczne dane na temat wzmożonej aktywności Niemców. Ekspozytura pod Jego kierownictwem dzięki wielu osiągnięciom stała się najlepszą tego typu placówką w II RP. Po zajęciu Bydgoszczy Niemcy szczególnie zainteresowali się siedzibą Ekspozytury nr 3 mieszczącej się przy al. Powstańców Wielkopolskich 5. Liczyli na zdobycie cennych dokumentów polskiego wywiadu, zajmujące budynek niemieckie oddziały zastały istny pustostan, oczyszczony z wszelkich istotnych dokumentów. Po zakończeniu Wojny Obronnej 1939 r. na początku października 1939 r. jak wielu innych polskich żołnierzy znalazł się we Francji. Od 1940 r. objął stanowisko szefa polskiej Sekcji Wywiadowczej w sztabie Admiralicji Francuskiej. Po klęsce Francji w 1940 r. na pokładzie francuskiego statku przedostał się do Anglii. Na Wyspach w uznaniu zasług, otrzymał stanowisko szefa Wydziału Wywiadowczego w Oddziale II Sztabu Naczelnego Wodza. Jako szef polskiego wywiadu wojskowego rozbudował sieć placówek wywiadu w Bernie, Sztokholmie, Zagrzebiu, Stambule, Lizbonie czy też Bukareszcie. Ponadto jeszcze przed przystąpieniem USA do II wojny światowej nawiązał kontakty z wywiadem USA w celu wymiany dokumentów, informacji i danych wywiadowczych. Wszystkie przedsięwzięcia sprawiły, że polski wywiad posiadał silną pozycję w obozie alianckim. Miał jednak w szeregach polskich wojskowych osiadłych w Wielkiej Brytanii wielu oponentów, którzy oskarżali Go o najróżniejsze przestępstwa począwszy od współpracy z niemiecką Abwehrą, lekkomyślność działań wywiadowczych, niedopełnienie tajemnicy służbowej oraz wiele innych pomówień. Wraz z końcem 1943 r. kolegium sędziowskie orzekło o Jego niewinności, oponenci za pomówienia zostali skazani na kilka tygodni pobytu w areszcie. Zmęczony psychicznie i fizycznie ciągłymi atakami na swoją osobę odszedł w połowie lutego 1944 r. z zajmowanego stanowiska, a także wystosował prośbę do Naczelnego Wodza o skierowanie go na front. Po odbyciu stażu w 5 Kresowej Dywizji Piechoty (d-ca gen. bryg. Nikodem Sulik), otrzymał przydział na stanowisko z-cy d-cy 13 Wileńskiego Batalionu Strzelców "Rysiów" (d-ca ppłk Władysław Kamiński) w ramach którego wziął udział w bitwie pod Monte Cassino. 17.05.1944 r. po śmierci d-cy 13 WBS objął dowodzenie nad oddziałem, poprowadził oddział do kolejnego już natarcia na jeden z kluczowych odcinków obrony niemieckiej umieszczonej na "San Angelo" jednak po kilkunastu minutach został ranny.
Po przeniesieniu do szpitala zmarł na skutek odniesionych ran, po wojnie Jego ciało zostało przeniesione na Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino.


Odznaczenia


Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (pośmiertnie)
Krzyż Niepodległości
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Srebrny Krzyż Zasługi
Krzyż Oficerski Orderu Krzyża Orła (Estonia)

Źródła:

1.	j. Bochaczek-Trąbska, "Major Jan Henryk Żychoń. Oficer wywiadu 1902-1944", Oświęcim 2012